Przewodnik do oceny ryzyka zawodowego – metodyka oraz wymagania prawne
- Wymagania do oceny ryzyka zawodowego
Aby dokonać oceny ryzyka zawodowego i dodatkowo zrobić to zgodnie z wymaganiami prawa, ale w sposób pragmatyczny, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na następujące wymagania prawne i zapisy z nich wynikające z:
– Art. 1041, 2071, 226 i23711a Ustawy Kodeks Pracy
– § 2, 39 – 39c Rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
| Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac.
Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności: · opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: o stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów, o wykonywanych zadań, o występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, o stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, o osób pracujących na tym stanowisku, · wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, · datę przeprowadzonej oceny, · osoby dokonujące oceny. |
Pragnę zwrócić uwagę na fakt, że ocena ryzyka ma odnosić się do wszystkich zidentyfikowanych zagrożeń. Bardzo istotną informację jest również druga cześć tego samego zdania mówiąca o powiązaniu czynników/ zagrożeń z czynnościami. Powinniśmy zatem tak konstruować ocenę, aby wiedzieć dokładnie jakie zagrożenia wynikają z każdej czynności. To podejście spowodował jednakże rozbudowanie oceny ryzyka. Dla przykładu możliwość upadku z wysokości może zostać zidentyfikowana podczas wchodzenia pracownika do wysoko położonej kabiny ciężarówki, jak i podczas wykonywania prac przez tego pracownika (dodajmy ze z zabezpieczeniami) na platformie lub kontenerze, na wysokości nawet kilkunastu metrów. A to tylko dwa zagrożenia , które tak samo się nazywają natomiast ocena ryzyka dla nich, ponieważ jest związana z zupełnie inną czynności, zupełnie innymi środkami kontroli tego ryzyka – będzie również zupełnie inna. Dlatego też nie wolno takich ocen ze sobą łączyć, bo nie odzwierciedlą rzeczywistości.
Kolejne istotne wymagania dotyczące metodyki oceny ryzyka znajdziemy w kilku rozporządzaniach a mianowicie:
– ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych
– ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki
– ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej
– ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne
– ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych.
– ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne
Przeglądając te wymagania prawne , proszę zwrócić uwagę, że praktycznie każde z tych rozporządzeń, w mniejszym lub większym stopniu precyzuje jakie elementy należy wziąć pod uwagę przy ocenie ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na ten czynnik. Skoro tak, to oznacza, że byłoby niezgodne z prawem , gdybyśmy użyli jednej metody oceny ryzyka dla wszystkich grup zagrożeń, o których mowa w tych rozporządzeniach.
Choćby dla przykładu:
Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych wymaga, aby w ocenie ryzyka zawodowego pracodawca uwzględnił:
1) niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego;
2) otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym oraz zaleceń jego bezpiecznego stosowania, w szczególności zawarte w karcie charakterystyki, o których mowa w odrębnych przepisach;
3) rodzaj, poziom i czas trwania narażenia;
4) wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, jeżeli zostały ustalone;
5) wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, jeżeli zostały ustalone;
6) efekty działań zapobiegawczych;
7) wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, jeżeli została przeprowadzona;
8) warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników.
Proszę zwrócić uwagę, że mamy obowiązek wziąć pod uwagę wartości NDS , jeśli zostały ustalone. A jeśli nie zostały ustalone? Oczywiście nie bierzemy ich pod uwagę, ale to oznacza również, że e wykorzystamy do oceny ryzyka metody opisanej w PN-N-18001. Problem związany z brakiem ustalenia NDS dla substancji niebezpiecznych jest często pomijany w prasie, wiec chciałbym przedstawić skalę zjawiska.
Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w Polsce (NDS, NDSCh, NDSP) określane są dwuetapowo: Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN dokonuje oceny merytorycznej dokumentacji dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego opracowanych przez poszczególnych ekspertów Zespołu oraz ustala propozycje wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń wyłącznie w oparciu o kryteria zdrowia, ocenę ryzyka zdrowotnego i najbardziej aktualne dane naukowe.
Dla przykładu – Ocena ryzyka zdrowotnego dla substancji rakotwórczych polega na określeniu prawdopodobieństwa zachorowania lub zgonu z powodu choroby nowotworowej w następstwie narażenia zawodowego na określoną substancję rakotwórczą.
Dla czynników rakotwórczych Międzyresortowa Komisja ds. NDS i NDN przyjęła akceptowane poziomy ryzyka zawodowego zawarte w granicach od 10-3 do 10-4 tzn., że przedstawiciele pracobiorców, pracodawców oraz przedstawiciele administracji państwa zaakceptowali możliwość przyrostu liczby dodatkowych nowotworów, a mianowicie 1 nowotworu na 1000 osób narażonych lub 1 nowotworu na 10000 osób narażonych na działanie substancji rakotwórczej w określonym stężeniu.
Polska lista normatywów higienicznych obejmuje następujące kategorie najwyższych dopuszczalnych stężeń (rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy Dz.U. 217, poz. 1833 z późn zmianami).
Wykaz wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zawiera nieco ponad 500 substancji chemicznych.
Równocześnie, ilość zarejestrowanych substancji np. w rejestrze CAS to ponad 59 mln organicznych i nieorganicznych substancji i 62 mln sekwencji .Jest to obecnie największa na świecie tego rodzaju baza danych. Liczba związków zarejestrowanych w CAS Registry odpowiada mniej więcej liczbie wszystkich związków chemicznych znanych ludzkości. Do CAS Registry dane są dodawane w sposób ciągły, 24 godziny na dobę. Obecnie baza przyrasta średnio o około 12 tysięcy związków dziennie.
Nawet, jeśli w praktyce najczęściej stosujemy ilość rzędu kilkudziesięciu tysięcy substancji, to oznacza , że ilość przypadków dla których ustalono progi narażenia jest zdecydowanie za mała. Podczas praktyki audytorskiej prawie w każdej firmie która wykorzystuje czynniki chemiczne spotykamy sytuację, że nie została przeprowadzona ocena ryzyka dla narażenia na cześć z używanych substancji chemicznych. Podawana przyczyna takiego stanu rzeczy to : „skoro brak NDS , to jak mamy ocenić poziom ryzyka?”
Musimy wprowadzić inną metodę do oceny dla tej grupy substancji , dla której nie ma ustalonych wartości NDS. Bardzo dobrze w takich sytuacjach sprawdza się metoda opracowana przez Centralny Instytut Ochrony Pracy, którą po krótce streścimy w dalszej części artykułu.
Drugi przykład można podać w przypadku konieczności wykonania oceny ryzyka dla prac transportowych, czy tych związanych z różnymi pozycjami ciała, jego dynamiką czy monotypią ruchów .
ROZPORZĄDZENIE MPIPS w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych wskazuje, że do oceny ryzyka należy wziąć pod uwagę:
1) masę przemieszczanego przedmiotu, jego rodzaj i położenie środka ciężkości,
2) warunki środowiska pracy, w tym w szczególności temperaturę i wilgotność powietrza oraz poziom czynników szkodliwych dla zdrowia,
3) organizację pracy, w tym stosowane sposoby wykonywania pracy,
4) indywidualne predyspozycje pracownika, takie jak sprawność fizyczna, wiek i stan zdrowia.
I dalej w § 6. 1 zostało zapisane że:
Organizacja ręcznych prac transportowych, w tym stosowane metody pracy powinny zapewnić w szczególności:
1) ograniczenie długotrwałego wysiłku fizycznego, w tym zapewnienie odpowiednich przerw w pracy na odpoczynek,
2) wyeliminowanie nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego pracownika, a zwłaszcza urazów kręgosłupa, związanego z rytmem pracy wymuszonym procesem pracy,
3) ograniczenie do minimum odległości ręcznego przemieszczania przedmiotów,
4) uwzględnienie wymagań ergonomii.